Στην εποχή της πληροφορίας —και της παραπληροφόρησης— ένας παλιός αλλά αποτελεσματικός τρόπος αποφυγής ευθύνης και μετατόπισης της συζήτησης έχει επανέλθει δυναμικά: πρόκειται για το φαινόμενο του whataboutism. Το όνομά του προέρχεται από τη φράση “What about…” (“Και τι λες για…”) και περιγράφει την τακτική κατά την οποία κάποιος απαντά σε μια κατηγορία ή κριτική όχι με αντεπιχείρημα, αλλά με έναν αντιπερισπασμό: φέρνει στο προσκήνιο μια άλλη, άσχετη ή λιγότερο σχετική περίπτωση, προσπαθώντας να μειώσει τη βαρύτητα της αρχικής.

Ιστορική προέλευση:

Η τεχνική αυτή χρησιμοποιήθηκε εκτενώς κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ιδιαίτερα από τη Σοβιετική Ένωση. Όταν κατηγορούνταν για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η απάντηση ήταν συχνά: “Και τι λέτε για τον ρατσισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες;”. Δεν υπήρχε απάντηση επί της ουσίας — απλώς μια ανακατεύθυνση της ευθύνης.

Πώς λειτουργεί:

Το whataboutism δεν απαντά ποτέ στην αρχική κριτική. Αντί γι’ αυτό:

• Εκτρέπει τη συζήτηση σε άλλο θέμα.

• Συχνά βασίζεται σε υποκριτικά ή ανακριβή παραδείγματα.

• Δημιουργεί ηθικό σχετικισμό: “Όλοι τα ίδια κάνουν, άρα κανείς δεν έχει δικαίωμα να μιλά.”

Παράδειγμα:

– “Η κυβέρνησή σας περιορίζει την ελευθερία του Τύπου.”

– “Και τι λες για την αστυνομική βία στη δική σας χώρα;”

Γιατί είναι προβληματικό:

Το whataboutism δεν είναι διάλογος. Είναι ένας τρόπος αποφυγής ευθύνης και χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Αντί να ενθαρρύνει τον ουσιαστικό διάλογο, θολώνει τα νερά και αποδυναμώνει κάθε προσπάθεια για λογοδοσία. Είναι επικίνδυνο, ειδικά όταν χρησιμοποιείται από πολιτικούς, μέσα ενημέρωσης ή δημόσια πρόσωπα που προσπαθούν να παραπλανήσουν.

Για να δούμε λοιπόν μερικά  παραδείγματα whataboutism από τη σύγχρονη ελληνική επικαιρότητα :

⸻

1. Θέμα: Κακοδιαχείριση φυσικών καταστροφών (π.χ. πυρκαγιές ή πλημμύρες)

Αντίδραση:

«Ναι, αλλά επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ κάηκε το Μάτι και πέθαναν 100 άνθρωποι!»

(Όταν γίνεται κριτική για χειρισμούς της κυβέρνησης σε πρόσφατες φυσικές καταστροφές.)

⸻

2. Θέμα: Αστυνομική βία ή αυθαιρεσία

Αντίδραση:

«Και τι λέτε για τις μολότοφ και τις καταστροφές που κάνουν οι αναρχικοί;»

(Όταν γίνεται αναφορά σε περιστατικά αστυνομικής βίας π.χ. σε διαδηλώσεις.)

⸻

3. Θέμα: Οικονομικά σκάνδαλα ή υποκλοπές

Αντίδραση:

«Ο Τσίπρας δεν είχε τον Καμμένο που έδινε κάτι συμβόλαια εκατομμυρίων;»

(Αντί να απαντηθεί η ουσία ενός θέματος π.χ. για τις υποκλοπές ή τις σχέσεις με επιχειρηματίες.)

⸻

4. Θέμα: Μεταχείριση μεταναστών ή προσφύγων στα σύνορα

Αντίδραση:

«Και τι έκανε η Τουρκία που έσπρωχνε τους μετανάστες στα σύνορα επίτηδες;»

(Αποφυγή ευθύνης για τις συνθήκες διαβίωσης ή επαναπροωθήσεις.)

⸻

5. Θέμα: Ακρίβεια και πληθωρισμός

Αντίδραση:

«Ναι, αλλά δείτε τι γίνεται και στη Γερμανία με την ακρίβεια!»

(Αντί να απαντηθούν ερωτήματα για μέτρα αντιμετώπισης του φαινομένου στην Ελλάδα.)

7 Συμβουλές για να Αντιμετωπίσεις το Whataboutism:

1. Μάθε να το αναγνωρίζεις

Το πρώτο βήμα είναι να δεις το μοτίβο: όταν μια απάντηση μετατρέπει τη συζήτηση σε άλλη υπόθεση για να αποφύγει το θέμα, πιθανόν έχεις να κάνεις με whataboutism.

⸻

2. Κράτα τη συζήτηση στο παρόν

Όταν ο συνομιλητής προσπαθεί να αλλάξει θέμα, επανάφερέ τον ήρεμα:

«Αυτό που λες μπορούμε να το συζητήσουμε μετά. Τώρα θα ήθελα να μείνουμε στο θέμα που έθεσα.»

⸻

3. Μην μπεις στον πειρασμό του συμψηφισμού

Αν απαντήσεις με άλλο “what about”, μπαίνεις σε φαύλο κύκλο.

Αντί γι’ αυτό, μείνε σταθερά στη δική σου θέση και μην ανταγωνίζεσαι σε ποιος έχει περισσότερα λάθη.

⸻

4. Ανέδειξε το τέχνασμα

Μπορείς να πεις με απλό και ήρεμο τρόπο:

«Αυτό που κάνεις λέγεται whataboutism. Δεν απαντάς σε αυτό που είπα, αλλά φέρνεις άλλο θέμα στη συζήτηση.»

Η ονομασία της τακτικής την αποδυναμώνει.

⸻

5. Αναγνώρισε το άλλο ζήτημα — αλλά μην αποσπάσαι

Δείξε ότι δεν αγνοείς το άλλο θέμα, αλλά θέλεις να μείνεις συγκεντρωμένος:

«Έχεις δίκιο ότι κι αυτό είναι σοβαρό. Όμως τώρα συζητάμε κάτι διαφορετικό.»

⸻

6. Μην νιώθεις ενοχή

Ένα από τα “όπλα” του whataboutism είναι να σε κάνει να νιώθεις ότι δεν έχεις το ηθικό δικαίωμα να μιλήσεις.

Όμως, μπορείς να ασκήσεις κριτική χωρίς να είσαι τέλειος/η. Δεν χρειάζεται να έχεις “άψογο ιστορικό” για να πεις μια αλήθεια.

⸻

7. Διάλεξε πότε αξίζει να συνεχίσεις

Αν ο άλλος κάνει συνεχώς whataboutism, χωρίς διάθεση για ουσία, ίσως δεν αξίζει να συνεχίσεις.

Το να αποχωρήσεις με αξιοπρέπεια είναι κι αυτό μορφή δύναμης.

⸻

Πώς να το αντιμετωπίσουμε πιο άμεσα :

• Επιμείνετε στο αρχικό θέμα. Μην αφήνετε τη συζήτηση να εκτραπεί.

• Αναγνωρίστε τα άλλα ζητήματα, χωρίς να χάσετε το επίκεντρο.

• Ρωτήστε: “Αυτό που λες σχετίζεται με το αρχικό ζήτημα; Και αν ναι, πώς;”

Κλείνοντας

Το whataboutism είναι μια ύπουλη και ύποπτα δημοφιλής τακτική. Χρησιμοποιείται συχνά για να διαστρεβλώσει τον διάλογο, να αποφύγει την ευθύνη και να θολώσει τα όρια της αλήθειας. Το να το αναγνωρίζουμε και να το αντιμετωπίζουμε με ψυχραιμία και λογική είναι βασικό για να προστατεύσουμε όχι μόνο τις συζητήσεις μας, αλλά και τις σχέσεις μας — είτε προσωπικές είτε πολιτικές.

Και όπως λένε: το ότι όλοι έχουν κάνει λάθη, δεν σημαίνει ότι κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για αυτά.