Η αίθουσα της yoga είναι ένας χώρος που συνδέεται συνήθως με την ησυχία, τη συγκέντρωση, την αυτογνωσία και την καλλιέργεια της εσωτερικής ειρήνης. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που προκύπτει ένα ερώτημα, τόσο από δασκάλους όσο και από μαθητές: Έχει θέση η πολιτική στο μάθημα της yoga; Μπορεί η πρακτική και η φιλοσοφία της yoga να συμβαδίσουν με την πολιτική πραγματικότητα — και, ειδικότερα, με θέματα τόσο βαριά όσο ο πόλεμος και η ανθρωπιστική κρίση, όπως αυτή που εξελίσσεται στη Γάζα;
Η ουδετερότητα της αίθουσας και η ευθύνη του δασκάλου.
Πολλοί δάσκαλοι επιλέγουν να κρατήσουν την αίθουσα «ουδέτερη». Στηρίζονται στην άποψη ότι η yoga είναι ένας χώρος όπου όλοι — ανεξαρτήτως πολιτικών ή κοινωνικών πεποιθήσεων — έρχονται για να βρουν γαλήνη, όχι για να φορτιστούν συναισθηματικά ή ιδεολογικά. Η ουδετερότητα θεωρείται ένας τρόπος προστασίας αυτής της ιερής σιωπής και αποστασιοποίησης.
Από την άλλη πλευρά, όμως, η yoga δεν είναι απολιτική. Η φιλοσοφία της βασίζεται σε αξίες όπως η ahimsa (μη βία), η satya (αλήθεια), η karuna (συμπόνια), και η seva (υπηρεσία προς τον άλλο). Αυτές οι αρχές είναι βαθιά κοινωνικές και πολιτικές. Δεν αναφέρονται μόνο στη σχέση μας με τον εαυτό μας, αλλά και στη στάση μας απέναντι στον κόσμο.
Η πολιτική ως πράξη συμπόνιας.
Ένας δάσκαλος yoga που επιλέγει να αναφερθεί, για παράδειγμα, στον πόλεμο στη Γάζα και στη συνεχιζόμενη ανθρωπιστική κρίση, δεν κάνει κατ’ ανάγκη κομματική τοποθέτηση. Αντιθέτως, μπορεί να προσεγγίσει το ζήτημα μέσα από τον φακό της ανθρωπιάς και της ενσυναίσθησης. Η αναφορά σε ανθρώπινο πόνο, η υπενθύμιση της σημασίας της μη βίας, και η πρόκληση του εσωτερικού διαλόγου — όλα αυτά μπορούν να συνδεθούν οργανικά με τη φιλοσοφία της yoga.
Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να πει:
«Καθώς κινούμαστε σήμερα με προσοχή και αναπνέουμε, ας θυμηθούμε πως το προνόμιο της ειρήνης που βιώνουμε εδώ δεν είναι δεδομένο παντού. Ας αφιερώσουμε την πρακτική μας σε όλους όσους ζουν σε συνθήκες πολέμου και αδικίας — και ας καλλιεργήσουμε μέσα μας τη δέσμευση να ζούμε με περισσότερη καλοσύνη και δράση απέναντι στην αδικία.»
Αυτή η στάση δεν επιβάλλει άποψη. Προσφέρει όμως προοπτική.
Η yoga ως εργαλείο κοινωνικής αλλαγής.
Η yoga ιστορικά δεν ήταν ποτέ πλήρως αποκομμένη από την κοινωνική πραγματικότητα. Στην Ινδία, δάσκαλοι όπως ο Γκάντι χρησιμοποίησαν τη φιλοσοφία της μη βίας ως πολιτικό εργαλείο. Στη Δύση, πολλά σύγχρονα κινήματα ενσωματώνουν την yoga ως μορφή αντίστασης, θεραπείας και ενεργοποίησης.
Η σύνδεση της yoga με την κοινωνική και πολιτική συνείδηση δεν αφαιρεί από την πνευματική της διάσταση· την εμβαθύνει. Όταν η πρακτική δεν είναι μόνο ατομική αλλά και συλλογική, τότε η yoga γίνεται πράξη αλληλεγγύης και όχι μόνο αυτοβελτίωσης.
Συμπέρασμα: Η σιωπή είναι επιλογή, όχι ουδετερότητα.
Ένας δάσκαλος yoga δεν είναι υποχρεωμένος να μιλήσει για την πολιτική. Αλλά όταν το κάνει, δεν σημαίνει ότι μετατρέπει την τάξη του σε «βάθρο προπαγάνδας». Σημαίνει ότι αναγνωρίζει την ευθύνη που έρχεται με την επίγνωση. Σημαίνει ότι καταλαβαίνει πως η ειρήνη δεν είναι μόνο εσωτερική υπόθεση, αλλά και συλλογικός στόχος.
Ίσως, τελικά, η ερώτηση να μην είναι «αν πρέπει να μιλάμε για την πολιτική στη yoga», αλλά «πώς μπορούμε να ενσωματώσουμε τη συμπόνια, τη μη βία και τη συνείδηση στον τρόπο που διδάσκουμε και ζούμε».
Πρακτικοί τρόποι ενσωμάτωσης κοινωνικής και πολιτικής επίγνωσης στο μάθημα.
🔹 Μέσα από τη θεματική του μαθήματος
• Ahimsa (μη βία): «Σήμερα αφιερώνουμε την πρακτική μας στη μη βία. Αυτό δεν είναι απλώς να μη χτυπάμε κάποιον, αλλά να καλλιεργούμε μια καρδιά που δεν γεννά βία ούτε στη σκέψη. Σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι σκοτώνονται για την εθνικότητα ή τη θρησκεία τους, η εσωτερική μας ειρήνη δεν είναι αρκετή. Πρέπει να γίνει συλλογική πρόθεση.»
• Karuna (συμπόνια): «Καθώς κινούμαστε με σεβασμό προς το σώμα μας, ας αναρωτηθούμε: πού αλλού μπορούμε να καλλιεργήσουμε συμπόνια σήμερα; Πώς απαντούμε στον ανθρώπινο πόνο πέρα από τον μικρό μας κύκλο;»
🔹 Μέσα από τη χρήση των asana (σωματικών θέσεων)
• Balasana (στάση του παιδιού): «Καθώς επιστρέφουμε σε αυτή τη στάση, σκεφτείτε πόσα παιδιά στον κόσμο σήμερα δεν έχουν την πολυτέλεια να νιώσουν ασφαλή. Ας στείλουμε πρόθεση και αγάπη σε όλα τα παιδιά που ζουν μέσα στον πόλεμο, τον φόβο ή την απώλεια.»
• Warrior poses (Virabhadrasana): Αντί να τις διδάξεις μόνο ως σωματικές στάσεις, μπορείς να πεις: «Ο πολεμιστής της yoga δεν παλεύει με βία, αλλά με θάρρος. Αντιμετωπίζει την αδικία με σταθερότητα, τη σύγχυση με καθαρότητα. Σε τι θέλεις να σταθείς σήμερα;»
🔹 Μέσα από τον διαλογισμό ή το κλείσιμο (savasana)
• «Καθώς ξαπλώνετε, θυμηθείτε ότι το προνόμιο του να είμαστε ασφαλείς δεν είναι αυτονόητο. Κρατήστε στο νου σας ανθρώπους που δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα — πρόσφυγες, θύματα πολέμου, ανθρώπους που παλεύουν να επιβιώσουν. Η γαλήνη μας δεν είναι για να την κρατήσουμε μόνο για εμάς, αλλά για να την μοιραστούμε ενεργά.»
• «Αν νιώθετε ευγνωμοσύνη, μετατρέψτε τη σε πρόθεση δράσης. Μερικές φορές, η συμπόνια δεν είναι μόνο συναίσθημα — είναι και επιλογή.»
🔹 Μέσα από την επιλογή των mantra ή των αναφορών
• Επίλεξε ένα mantra όπως το lokah samastah sukhino bhavantu (“είθε όλοι οι άνθρωποι παντού να είναι ελεύθεροι και ευτυχισμένοι”) και πλαισίωσέ το με νόημα:
«Αυτό το mantra δεν είναι απλώς ευχή. Είναι κάλεσμα να ζήσουμε με τρόπο που δεν επιτρέπει την εκμετάλλευση, τον αποκλεισμό και την αδιαφορία.»
• Μπορείς να ενσωματώσεις αποσπάσματα από πνευματικούς ή κοινωνικούς ηγέτες(Γκάντι, Μαρτιν Λούθερ Κινγκ, Ντεσμοντ Τούτου κ.λπ.) για να ενώσεις το πνευματικό με το κοινωνικό.
🔹 Μέσα από προσωπικό μοίρασμα με μέτρο
• Αν νιώσεις ότι υπάρχει χώρος, μπορείς να μοιραστείς κάτι από τη δική σου ανθρώπινη εμπειρία:
«Δυσκολεύομαι να βρω εσωτερική γαλήνη όταν ξέρω πως άλλοι άνθρωποι πεινούν ή χάνουν τα σπίτια τους. Προσπαθώ να βρίσκω ισορροπία ανάμεσα στο να φροντίζω τον εαυτό μου και στο να μη γυρίζω την πλάτη στον πόνο των άλλων. Η yoga μου δίνει εργαλεία να μένω παρούσα και στις δύο πραγματικότητες.»
⸻
Προσοχή και λεπτότητα: Τι να αποφεύγεται.
• Να μην υποθέτεις ότι όλοι συμφωνούν πολιτικά. Ο στόχος δεν είναι η διχόνοια αλλά η καλλιέργεια επίγνωσης.
• Απόφυγε κομματικές τοποθετήσεις ή διδακτισμό. Δεν χρειάζεται να πεις “ποιος φταίει”, αλλά “τι χρειάζεται ο κόσμος”: περισσότερη αγάπη, λιγότερη βία, περισσότερη ενσυναίσθηση.
• Δώσε χώρο για σιωπή. Η σιωπή καμιά φορά είναι πιο δυνατή από λόγια.
Η σιωπή μας μιλά — και καμιά φορά, πληγώνει.
Η yoga μας μαθαίνει να ακούμε. Να ακούμε τον παλμό της καρδιάς, την αναπνοή μας, την αλήθεια που αναδύεται όταν σταματήσουμε να τρέχουμε. Όμως, πέρα από το δικό μας σώμα, υπάρχει και ένας κόσμος που φωνάζει. Ένα παιδί που κοιμάται κάτω από ερείπια. Μια μητέρα που δεν έχει πια σπίτι. Μια ζωή που χάθηκε χωρίς κανείς να τη θρηνήσει. Αν δεν ακούμε κι αυτές τις φωνές μέσα στην πρακτική μας, τότε ποιον σκοπό υπηρετεί η επίγνωσή μας;
Η σιωπή είναι ιερή, αλλά δεν πρέπει να είναι αδιάφορη. Η εσωτερική ειρήνη δεν είναι το τέλος — είναι η αρχή. Είναι η βάση από την οποία μπορούμε να κοιτάξουμε κατάματα την αδικία, να πούμε την αλήθεια, να σταθούμε δίπλα σε όσους πονάνε. Όχι γιατί είμαστε σωτήρες, αλλά γιατί είμαστε άνθρωποι.
Ίσως η πιο βαθιά πρακτική yoga να είναι η επιλογή να μη γυρίζουμε το βλέμμα αλλού. Να ανοίγουμε τις καρδιές μας — ακόμα κι όταν πονάνε. Να κάνουμε χώρο στην αναπνοή μας για να χωρέσει ολόκληρη η ανθρωπότητα. Γιατί μόνο τότε, η yoga δεν είναι πολυτέλεια. Είναι πράξη αγάπης.
Παναγιώτης Κοντογιώργος.
